(Nhịp sống trẻ) – Dự thảo Luật Giáo dục sửa đổi trình Quốc hội sáng 22/10 đã thu hút sự quan tâm đặc biệt khi quy định: “Nhà nước cung cấp một bộ sách giáo khoa sử dụng thống nhất trên toàn quốc”.
Quy định này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tư duy quản lý giáo dục – từ mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách” sang hướng “một chương trình, một bộ sách” nhằm bảo đảm công bằng, chất lượng và sự thống nhất tri thức quốc gia.
Đây không chỉ là thay đổi kỹ thuật lập pháp, mà là sự điều chỉnh chiến lược về triết lý quản lý giáo dục quốc gia – từ “đa dạng hóa” trở lại “thống nhất” để kiểm soát chất lượng và bảo đảm công bằng trong tiếp cận tri thức.
Chủ trương này xuất phát từ thực tiễn và cả yêu cầu chính trị rõ ràng. Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đã chỉ ra: mô hình “một chương trình – nhiều bộ sách giáo khoa” dù từng được kỳ vọng tạo cạnh tranh lành mạnh, nhưng thực tế lại phát sinh nhiều hệ lụy. Ba bộ sách khác nhau, giá bán chênh lệch, chất lượng không đồng đều, khiến phụ huynh và giáo viên lúng túng, thậm chí hình thành “vùng bất bình đẳng tri thức” giữa các địa phương. Một bộ sách thống nhất, do đó, là bước đi để khôi phục kỷ cương và bình đẳng trong giáo dục, nơi mọi học sinh, dù miền núi hay đồng bằng, đều tiếp cận cùng chuẩn mực tri thức, cùng một tinh thần dân tộc.
Tuy nhiên, sự thống nhất này không thể hiểu đơn giản là “một kiểu cho tất cả”. Nếu giáo dục là mảnh đất nuôi dưỡng tư duy, thì sách giáo khoa là hạt giống – hạt giống chỉ nảy mầm khi được gieo trong tự do học thuật và sự sáng tạo sư phạm. Một bộ sách chung cần tránh trở thành “độc quyền tri thức” – nơi tư duy bị đóng khung, giáo viên chỉ dạy theo khuôn, học sinh chỉ học để chép lại. Điều đáng lo nhất không phải là có một bộ sách, mà là chúng ta cần có cơ chế kiểm soát để bộ sách ấy luôn được phản biện, cập nhật, minh bạch và mở cửa với tri thức nhân loại.
Mặt khác, quy định “vừa thống nhất, vừa xã hội hóa” đang đặt ra một nghịch lý hành chính. Nếu Nhà nước cung cấp, ai sẽ chịu trách nhiệm biên soạn, thẩm định, phát hành? Còn nếu xã hội cùng tham gia, thì “xã hội hóa” ở mức nào để không biến sách giáo khoa thành cuộc chơi lợi nhuận? Câu hỏi ấy đòi hỏi một thiết kế thể chế thật rõ ràng, để thống nhất không đồng nghĩa với độc quyền, và xã hội hóa không trở thành bình phong cho lợi ích nhóm.
Việc đưa tài liệu giáo dục địa phương ra ngoài danh mục sách giáo khoa cũng là động thái hợp lý. Bởi sách giáo khoa phải là phần lõi của tri thức quốc gia, còn tài liệu địa phương chỉ nên là lớp bồi đắp bản sắc vùng miền. Cái gốc của thống nhất là để củng cố nền tảng chung – không phải để triệt tiêu sự đa dạng văn hóa.
Một bộ sách thống nhất không phải là sự khép lại của tư duy cải cách, mà là thời điểm để kiến tạo lại hệ giá trị giáo dục Việt Nam: công bằng, hiện đại, gắn với thực tiễn và bản sắc dân tộc.
Nếu được thực thi bằng minh bạch và trí tuệ, đó sẽ là bộ sách không chỉ dạy chữ, mà còn dạy cách làm người – nơi tri thức không đóng khung, mà mở ra con đường chung đi tới tương lai.
Thống nhất – không phải để đúc khuôn, mà cần tạo một bộ sách một nền tảng để khai mở muôn tâm trí.
