(Nhịp sống trẻ) – Trong kỷ nguyên số, khi hơn một nửa dân số thế giới đã hiện diện trên không gian mạng, những tiện ích mà công nghệ mang lại đi liền với những rủi ro chưa từng có. Tội phạm mạng không còn là khái niệm xa vời mà đã trở thành “hiểm họa thật” trong “không gian ảo”, gây tổn thất kinh tế hàng nghìn tỷ USD mỗi năm, đe dọa an ninh quốc gia, ổn định xã hội và niềm tin của người dân vào tiến trình chuyển đổi số. Trước thực tế đó, Liên hợp quốc đã thông qua Công ước về chống tội phạm mạng, đánh dấu bước tiến lịch sử trong nỗ lực xây dựng lá chắn pháp lý toàn cầu, với sự tham gia tích cực và trách nhiệm của Việt Nam.
Theo thống kê của Liên hợp quốc, đến năm 2024, hơn 60% dân số thế giới đã sử dụng internet, khiến không gian số toàn cầu mở rộng với tốc độ chưa từng có. Sự kết nối sâu rộng này mở ra nhiều cơ hội phát triển, song cũng đồng thời làm gia tăng các rủi ro về an ninh mạng khi các mối đe dọa không ngừng biến đổi cùng với tiến bộ khoa học-công nghệ.
Những thiệt hại do tội phạm mạng gây ra hiện ước tính lên tới hàng nghìn tỷ USD mỗi năm. Ngày 15/10/2025, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) Borge Brende cảnh báo, tội phạm mạng toàn cầu đang gây tổn thất từ 2.000 đến 3.000 tỷ USD mỗi năm, tương đương gần 3% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu. Ông Brende nhấn mạnh, các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng tinh vi đang trực tiếp ảnh hưởng đến sự ổn định của nền kinh tế cũng như niềm tin vào quá trình chuyển đổi số.
Báo cáo chính thức về tội phạm mạng năm 2025 của Cybersecurity Ventures – nguồn cung cấp dữ liệu, số liệu và thống kê uy tín trong lĩnh vực an ninh mạng – cũng đưa ra con số đáng báo động: thiệt hại do tội phạm mạng toàn cầu được dự báo sẽ lên tới 10,5 nghìn tỷ USD trong năm nay. Để giúp công chúng hình dung rõ hơn, báo cáo ví “nền kinh tế tội phạm mạng” nếu được tính như một quốc gia thì sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.
Đến năm 2031, thiệt hại do tội phạm mạng được dự báo sẽ lên tới 1.000 tỷ USD mỗi tháng, tăng mạnh so với mức 1.000 tỷ USD mỗi năm vào năm 2020. Cybersecurity Ventures cảnh báo đây là cuộc chuyển dịch tài sản kinh tế lớn nhất trong lịch sử, đe dọa trực tiếp đến động lực đổi mới sáng tạo và đầu tư, gây tổn thất vượt xa các thảm họa thiên nhiên hằng năm và mang lại lợi nhuận lớn hơn tổng giá trị buôn bán của tất cả các loại ma túy bất hợp pháp trên toàn thế giới.
Theo Liên hợp quốc, tội phạm mạng bao gồm nhiều hành vi vi phạm khác nhau và được chia thành hai nhóm chính:
- Tội phạm được hỗ trợ bởi công nghệ là những hành vi phạm pháp truyền thống nhưng được thực hiện trong môi trường trực tuyến, như buôn bán trái phép, gian lận, hoặc kích động bạo lực và thù hận.
- Tội phạm phụ thuộc vào công nghệ là những hành vi xảy ra thông qua việc sử dụng thiết bị công nghệ thông tin và truyền thông, chẳng hạn như lừa đảo trực tuyến, đánh cắp danh tính, hoặc phát tán mã độc và mã độc tống tiền.
Chủ thể thực hiện hành vi phạm tội có thể là các cá nhân hoặc các tổ chức tội phạm có quy mô lớn. Tất cả đều lợi dụng tính ẩn danh và khả năng tiếp cận dễ dàng trong không gian mạng để hành động.
Các loại tội phạm này vượt qua mọi biên giới địa lý, nhắm tới hệ thống, mạng lưới và cá nhân với tốc độ và mức độ tinh vi chưa từng có. Đó có thể là các vụ xâm phạm an ninh quốc gia quy mô lớn, như gián điệp mạng hoặc tấn công từ chối dịch vụ (DDoS), cho đến các hành vi quấy rối có chủ đích nhắm vào những nhóm yếu thế trong xã hội.
Các quốc gia đang phát triển, vốn thiếu nền tảng hạ tầng an ninh mạng vững chắc, đặc biệt dễ bị tấn công. Nhận thức còn hạn chế về các rủi ro trong không gian mạng cùng với nguồn lực khiêm tốn khiến người dân ở các khu vực này dễ dàng trở thành mục tiêu của các hành vi như lừa đảo trực tuyến, đánh cắp danh tính và phát tán thông tin sai lệch.
Nằm trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương – nơi không gian số phát triển nhanh chóng và năng động – Việt Nam ghi nhận quá trình ứng dụng công nghệ thông tin, viễn thông, internet… diễn ra mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, giúp nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Tại Việt Nam, tính đến đầu năm 2025, có khoảng 80 triệu người sử dụng internet (tương đương 81% dân số), khoảng 73,7 triệu người sử dụng mạng xã hội (tương đương 74,3% dân số).
Tuy mang lại nhiều cơ hội tăng trưởng nhưng sự phát triển nhanh của công nghệ cũng đặt ra những thách thức lớn về an ninh mạng. Tội phạm mạng và tội phạm sử dụng công nghệ cao tại Việt Nam đang có xu hướng gia tăng với tính chất ngày càng phức tạp. Chủ thể thực hiện đa dạng, từ các nhóm tội phạm quốc tế, xuyên quốc gia, tội phạm người nước ngoài móc nối với đối tượng trong nước, đến các nhóm tội phạm công nghệ cao mới hình thành, có trình độ kỹ thuật tinh vi và để lại hậu quả nghiêm trọng.
Thực tiễn cho thấy, các nguy cơ an ninh truyền thống và phi truyền thống vẫn luôn hiện hữu, đe dọa an ninh, chủ quyền của mỗi quốc gia. Trong đó, tội phạm mạng nổi lên như một thách thức đặc biệt nguy hiểm, tác động trực tiếp tới an ninh của tất cả các nước trên thế giới. Để ứng phó hiệu quả với những thách thức mang tính toàn cầu này, phải có giải pháp đồng bộ ở cả cấp quốc gia và quốc tế, phát huy sức mạnh toàn diện của toàn dân và thúc đẩy hợp tác đa phương.
Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế ngày càng nhận thức rõ tầm quan trọng của hợp tác toàn cầu trong đối phó với các thách thức về an ninh mạng và đi đến thống nhất cần có một khuôn khổ pháp lý đa phương để phòng chống tội phạm mạng. Từ năm 2019, Liên hợp quốc – tổ chức đa phương lớn nhất thế giới, đã khởi xướng việc xây dựng Công ước về chống tội phạm mạng – văn kiện pháp lý quốc tế đầu tiên về tội phạm xuyên quốc gia được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc sau 20 năm, mang đến cho các quốc gia một khuôn khổ pháp lý đa phương toàn diện nhằm ngăn ngừa và đấu tranh với tội phạm mạng.
Thực tiễn cho thấy, các nguy cơ an ninh truyền thống và phi truyền thống vẫn luôn hiện hữu, đe dọa an ninh, chủ quyền của mỗi quốc gia. Trong đó, tội phạm mạng nổi lên như một thách thức đặc biệt nguy hiểm, tác động trực tiếp tới an ninh của tất cả các nước trên thế giới. Để ứng phó hiệu quả với những thách thức mang tính toàn cầu này, phải có giải pháp đồng bộ ở cả cấp quốc gia và quốc tế, phát huy sức mạnh toàn diện của toàn dân và thúc đẩy hợp tác đa phương.
Trong bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế ngày càng nhận thức rõ tầm quan trọng của hợp tác toàn cầu trong đối phó với các thách thức về an ninh mạng và đi đến thống nhất cần có một khuôn khổ pháp lý đa phương để phòng chống tội phạm mạng. Từ năm 2019, Liên hợp quốc – tổ chức đa phương lớn nhất thế giới, đã khởi xướng việc xây dựng Công ước về chống tội phạm mạng – văn kiện pháp lý quốc tế đầu tiên về tội phạm xuyên quốc gia được thông qua trong khuôn khổ Liên hợp quốc sau 20 năm, mang đến cho các quốc gia một khuôn khổ pháp lý đa phương toàn diện nhằm ngăn ngừa và đấu tranh với tội phạm mạng.
Ngày 27/12/2019, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua Nghị quyết 74/247 thành lập Ủy ban chuyên trách (Adhoc Committee – AHC) nghiên cứu khả năng xây dựng một công ước quốc tế về chống sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông vì mục đích tội phạm. Ngày 26/5/2021, trên cơ sở phiên họp đầu tiên về công tác tổ chức của AHC, Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua Nghị quyết 75/282 ủy quyền cho AHC triệu tập các cuộc họp thảo luận và đàm phán dự thảo công ước. Sau nhiều lần bị trì hoãn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, đồng thời các nước cũng liên tục có những tranh luận về lộ trình, địa điểm và hình thức tổ chức phiên họp, quá trình đàm phán được chính thức khởi động với phiên họp đầu tiên từ ngày 28/2 đến 11/3/2022 tại New York, Mỹ nhằm thống nhất hình thức tổ chức các phiên họp tiếp theo.
Ngay từ đầu, Việt Nam đã tích cực ủng hộ sáng kiến quan trọng này của Liên hợp quốc. Trong suốt các năm từ 2022 đến 2024, được sự ủy quyền của Chủ tịch nước, Đoàn công tác liên ngành của Chính phủ Việt Nam với nòng cốt là Bộ Công an và Bộ Ngoại giao cùng với các cơ quan liên quan đã chủ động, tích cực tham gia đầy đủ cả 8 vòng đàm phán của Công ước. Đến ngày 24/12/2024, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã chính thức thông qua Công ước về chống tội phạm mạng.
5 LÝ DO KHIẾN CÔNG ƯỚC LIÊN HỢP QUỐC VỀ CHỐNG TỘI PHẠM MẠNG CÓ Ý NGHĨA QUAN TRỌNG
- Một công cụ mới để đối phó với mối đe dọa ngày càng gia tăng
Tội phạm mạng lợi dụng các hệ thống kỹ thuật số thông qua phần mềm độc hại, mã độc tống tiền và hành vi tấn công mạng để đánh cắp tiền bạc, dữ liệu và những thông tin có giá trị khác. Chúng cũng sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để thực hiện các hành vi phạm tội khác như buôn bán ma túy, vũ khí, người, rửa tiền, gian lận…
Mối đe dọa này ngày càng gia tăng, làm suy yếu nền kinh tế, gây gián đoạn các hạ tầng thiết yếu và xói mòn niềm tin vào thế giới số.
Trước đây, thế giới chưa từng có một văn kiện toàn cầu nào được thống nhất và thông qua nhằm đối phó với tội phạm mạng. Tuy nhiên, với Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng, các phản ứng đối với loại tội phạm này sẽ trở nên nhanh chóng hơn, được phối hợp chặt chẽ hơn và hiệu quả hơn.
- Hợp tác 24/7
Công ước quy định rõ việc tiếp cận và trao đổi dữ liệu điện tử, nhằm hỗ trợ quá trình điều tra và truy tố tội phạm. Các quốc gia thành viên cũng sẽ được kết nối vào mạng lưới hợp tác 24/7, giúp đẩy nhanh và tăng cường hiệu quả phối hợp quốc tế khi cần thiết.
Bên cạnh việc chia sẻ chứng cứ điện tử, các quốc gia có thể sử dụng mạng lưới này để yêu cầu hỗ trợ điều tra, truy tố, xác minh, phong tỏa, tịch thu và hoàn trả tài sản phạm tội, cũng như thực hiện hỗ trợ tư pháp và dẫn độ tội phạm khi cần thiết.
- Bảo vệ trẻ em
Mạng xã hội, các ứng dụng trò chuyện, trò chơi trực tuyến – tất cả những nền tảng này đều có thể mang lại sự ẩn danh cho kẻ xấu, tạo điều kiện để chúng dụ dỗ, thao túng hoặc ép buộc trẻ em vào những tình huống gây xấu.
Công ước là thỏa thuận toàn cầu đầu tiên quy định việc bảo vệ trẻ em khỏi các hành vi bạo lực tình dục được thực hiện thông qua công nghệ thông tin và truyền thông.
Bằng việc hình sự hóa các hành vi liên quan đến lạm dụng tình dục trẻ em trên không gian mạng, Công ước giúp các chính phủ có thêm công cụ pháp lý mạnh mẽ hơn để bảo vệ trẻ em khỏi những nguy cơ trên không gian mạng.
- Đáp ứng nhu cầu của nạn nhân
Bất kỳ ai, ở bất kỳ nơi nào trên thế giới, đều có thể trở thành nạn nhân của tội phạm mạng, và mọi nạn nhân đều cần được hỗ trợ.
Công ước khuyến khích các quốc gia thành viên hỗ trợ và bảo vệ nạn nhân, bảo đảm họ được tiếp cận các hình thức hỗ trợ như phục hồi thể chất, bồi thường thiệt hại, hoàn trả tài sản và gỡ bỏ nội dung vi phạm.
Việc hỗ trợ và bảo vệ này sẽ được thực hiện theo quy định pháp luật của từng quốc gia, phù hợp với bối cảnh và hệ thống pháp lý trong nước.
- Tăng cường phòng ngừa
Chỉ phản ứng sau khi các hành vi phạm tội xảy ra là chưa đủ. Để đối phó hiệu quả với tội phạm mạng, đầu tư mạnh mẽ cho công tác phòng ngừa là yếu tố then chốt. Do đó, Công ước kêu gọi các quốc gia thành viên xây dựng và triển khai các biện pháp phòng ngừa, nhằm giảm thiểu và kiểm soát các rủi ro, mối đe dọa từ tội phạm mạng.
Những biện pháp này bao gồm: tập huấn, đào tạo cho cả khu vực công và tư, triển khai các chương trình phục hồi và tái hòa nhập cho người phạm tội, đồng thời thiết lập các chương trình hỗ trợ nạn nhân và nhiều hoạt động khác nhằm củng cố khả năng ứng phó toàn diện trước tội phạm mạng.
(Theo Liên hợp quốc)
Trao đổi với phóng viên về quá trình đàm phán Công ước, Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang, nhà ngoại giao giữ vai trò Trưởng đoàn đàm phán của Việt Nam cho biết, thuận lợi căn bản đầu tiên là hầu hết các quốc gia đều nhận thức rõ vai trò của hợp tác đa phương, hợp tác toàn cầu với Liên hợp quốc là trung tâm trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu. Mặc dù hợp tác đa phương hiện nay đứng trước nhiều trở ngại, song việc thông qua bằng đồng thuận Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng đã cho thấy thiện chí và quyết tâm của các nước trong việc thúc đẩy chủ nghĩa đa phương. Đây chính là nền tảng quan trọng để các quốc gia cùng hướng tới một giải pháp chung, xây dựng khuôn khổ pháp lý chung trong đấu tranh chống tội phạm mạng.
Thuận lợi thứ hai là ở trong nước, Việt Nam đang đẩy mạnh chiến lược chuyển đổi số, ứng dụng khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo. An ninh mạng, phòng chống tội phạm mạng vì thế cũng được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm. Các chiến lược lớn về hội nhập quốc tế, về ứng phó với những thách thức an ninh phi truyền thống… đã tạo tiền đề để Việt Nam thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng.
Tuy nhiên, quá trình đàm phán cũng gặp không ít khó khăn. Trước hết, cạnh tranh chiến lược giữa các nước, đặc biệt là các nước lớn, đã tạo ra những cản trở đáng kể cho hợp tác đa phương trong khuôn khổ Liên hợp quốc cũng như tại nhiều diễn đàn quốc tế. Trên thực tế, phải đến những phút cuối cùng của tiến trình đàm phán, Công ước mới được thông qua nhờ thiện chí và quyết tâm cao của các quốc gia.
Khó khăn tiếp theo đến từ sự khác biệt giữa hệ thống pháp luật và nền tảng văn hóa của các nước bởi mỗi quốc gia có quan điểm, giá trị và khung pháp lý khác nhau. Việc dung hòa những khác biệt này đòi hỏi nỗ lực lớn, sự kiên trì và quyết tâm rất cao của tất cả các bên. Chỉ khi vượt qua những trở ngại đó, các nước mới có thể đạt được sự đồng thuận để hình thành một văn kiện pháp lý quốc tế có giá trị và ý nghĩa đặc biệt như Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng.
Để đạt được mục tiêu nâng tầm đối ngoại đa phương, Việt Nam luôn xác định tích cực, chủ động tham gia định hình các khuôn khổ pháp lý quốc tế, qua đó bảo đảm tốt nhất lợi ích của quốc gia. Việt Nam đã đảm nhiệm vai trò điều phối thương lượng một số điều khoản quan trọng; đồng thời góp sức đưa vào Công ước những nguyên tắc cơ bản, bảo đảm lợi ích chung của tất cả các quốc gia trong hợp tác chống tội phạm mạng, bao gồm: tôn trọng chủ quyền, độc lập quốc gia, không can thiệp công việc nội bộ và tuân thủ luật pháp quốc tế…
“Những đóng góp tích cực, chủ động của Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Có thể khẳng định, đến nay chúng ta đã có một công ước hoàn chỉnh, bảo đảm phù hợp lợi ích quốc gia và khuôn khổ pháp luật của Việt Nam”, Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang nhấn mạnh.
