(Nhịp sống trẻ) – Những con số mưa và nước dâng vượt kỷ lục ở Huế, Đà Nẵng đang diễn ra hay những trận ngập chưa từng có ở Hà Nội cho thấy: Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà khái niệm “mưa lũ lịch sử” đã lỗi thời. Bởi chỉ sau vài năm, những kỷ lục từng được coi là “thế kỷ” lại bị phá vỡ dễ dàng.
Nên vấn đề khẩn thiết đặt ra bây giờ là các đô thị, phải quy hoạch và tái quy hoạch thế nào để mức độ tổn thương trước thiên tai được hạn chế đến mức thấp nhất?
Thực tế là nhiều thập kỷ qua, hầu hết các đô thị Việt Nam vẫn quy hoạch và thiết kế hạ tầng thoát nước, hồ điều hòa, cống ngầm theo các tiêu chuẩn mưa trung bình 100-150mm/giờ. Nhưng giờ đây, chỉ trong vài tiếng, lượng mưa ở Huế hay Đà Nẵng có thể vượt 300mm, 500mm, thậm chí 900mm. Đặc biệt ở Bạch Mã của Huế, lượng mưa đo được trong ngày 27.10 có thời điểm lên đến hơn 1.734mm.
Nguyên nhân cơ bản nữa là hầu hết các đô thị, phía hạ nguồn các dòng sông, những vùng thấp trũng và ao hồ – vốn trước đây để trống làm chức năng “hồ chứa”, đáng lẽ phải được giữ làm vùng thoát nước tự nhiên, thì lại bị lấp dần bởi các khu dân cư và dự án thương mại. Đặc biệt, quá trình bê tông hóa, khiến khả năng thấm nước tự nhiên gần như biến mất.
Hệ thống cống ở các địa phương, dù được liên tục cải tạo hàng nghìn, hàng chục nghìn tỉ đồng, vẫn không thể đuổi kịp tốc độ đô thị hóa. Kết quả là, chỉ cần một trận mưa cực đoan, hàng loạt khu vực trung tâm chìm trong biển nước, thiệt hại kinh tế và gián đoạn sinh hoạt lan rộng. Để thích ứng với điều kiện thời tiết mới, không còn cách nào khác, các đô thị phải đặt quy hoạch thoát nước ngang hàng với quy hoạch dân cư, giao thông. Các dự án nhà ở, khu đô thị mới phải quy hoạch đấu nối đồng bộ với hệ thống thoát nước chung, tránh tình trạng mạnh ai nấy làm như lâu nay.
Chuẩn thời tiết mới còn đặt ra một yêu cầu cấp bách khác nữa là chính quyền các địa phương, người dân thường xuyên sống trong vùng thiên tai phải chủ động và nâng cao năng lực ứng phó, từ dự báo, cảnh báo, điều hành đến huy động lực lượng tại chỗ.
Hệ thống chỉ huy phòng, chống thiên tai từ cấp tỉnh, thành đến xã, phường phải hoạt động thực chất, có kịch bản sẵn sàng cho từng cấp độ mưa, lũ, ngập để hướng đến mục tiêu hạn chế thấp nhất rủi ro, thiệt hại, đặc biệt là thiệt hại về tính mạng con người.
Khi biến đổi khí hậu làm mờ ranh giới giữa “bình thường” và “bất thường”, việc chủ động đối mặt với mưa lũ không chỉ là ứng phó để vượt qua khó khăn, hoạn nạn, mà còn là cách để phát triển bền vững. Chuẩn thời tiết mới sẽ là phép thử cho khả năng thích ứng, tầm nhìn quy hoạch và năng lực điều hành của chính quyền các địa phương. Và nếu không nâng cao được năng lực ứng phó, chúng ta sẽ còn tiếp tục chứng kiến những cơn mưa phá kỷ lục… không chỉ về lượng nước, mà cả về thiệt hại.
