(Nhịp sống trẻ) – Lòng tham cùng sự thiếu hiểu biết thường là nguyên nhân chính dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, không chỉ cho cá nhân mà cho cả cộng đồng.
Vụ việc Võ Thị Ngọc Ngân (còn gọi là Ngân 98) – nữ DJ vốn gắn với nhiều ồn ào – bị khởi tố, bắt tạm giam về tội Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm đang thu hút sự quan tâm của dư luận.
Vụ án đang trong quá trình điều tra và chưa có kết luận cuối cùng, tuy nhiên từ đây đặt ra nhiều vấn đề quanh một mô hình kinh doanh đang phát triển mạnh mẽ trên mạng xã hội hiện nay: KOL (người có ảnh hưởng) – KOC (người tiêu dùng chủ chốt) kết hợp với các đơn vị gia công (OEM) để tạo ra những doanh nghiệp “trăm tỷ”.
KOL, KOC: hai nguồn lực cốt lõi
KOL và KOC là những cá nhân có sức ảnh hưởng và khả năng dẫn dắt cộng đồng trực tuyến. Họ có thể nổi tiếng vì nhiều lý do khác nhau, từ tài năng, phong cách sống hay đơn giản là các hoạt động gây chú ý nào đó, nhưng điểm chung là đều sở hữu một nhóm khách hàng trung thành và khả năng lan tỏa rộng rãi.
Điểm mạnh của các KOL, KOC nằm ở năng lực bán hàng và truyền thông, nhưng phần lớn không có chuyên môn sản xuất. Trong trường hợp chỉ nhập hàng từ các thương hiệu có sẵn, họ thường chỉ nhận được 10-20% lợi nhuận. Với lượng đơn hàng lớn, thu nhập này có thể giúp họ giàu có nhưng khó có thể khiến họ giàu nhanh với doanh thu hàng trăm, hàng ngàn tỷ đồng.
Vì vậy, không ít KOL và KOC chọn cách tự xây dựng thương hiệu riêng, hợp tác với các đơn vị OEM để tối ưu chi phí. Theo đó, lợi nhuận từ khoảng 10-20% trên giá bán sản phẩm có thể được nâng lên đến 400-500% chi phí. Nói một cách đơn giản là các KOL, KOC “được cả gốc lẫn ngọn”, như từng gặp ở vụ việc kẹo Kera và nhiều trường hợp khác.
Việc sở hữu sản phẩm độc quyền giúp họ kiểm soát giá bán, gia tăng biên lợi nhuận và tạo ra lợi thế cạnh tranh với nhãn hiệu độc quyền. Các sản phẩm thường tập trung vào những ngành dễ tiếp cận như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng hoặc đồ ăn vặt – là những mặt hàng phù hợp với thị hiếu đại chúng và dễ tiêu thụ.
Đó chính là công thức tạo nên các doanh nhân trăm tỷ, ngàn tỷ trên mạng xã hội!
Khoảng trống chuyên môn và rủi ro chất lượng
Mô hình kinh doanh này không sai về bản chất, nhưng rõ ràng đang tồn tại một bộ phận KOL, KOC rất thiếu kiến thức chuyên môn về ngành hàng và lĩnh vực kinh doanh. Họ hoặc không đủ năng lực để đánh giá thành phần, công dụng, liều lượng an toàn của sản phẩm, hoặc biết rõ sản phẩm kém chất lượng, hàng giả nhưng vẫn cố tình bán ra thị trường, và không loại trừ trường hợp vừa cố tình vừa không đủ năng lực đánh giá sản phẩm. Dù vì lý do gì – sẽ do cơ quan chức năng kết luận theo quy định pháp luật, thì trong quá trình tìm kiếm lợi nhuận, việc chọn các nhà OEM giá rẻ nhưng thiếu uy tín dễ dẫn đến rủi ro về chất lượng đầu ra.
Khi sản phẩm không đạt chuẩn hoặc chứa thành phần bị cấm, các KOL, KOC hoặc chủ thương hiệu có thể phải chịu trách nhiệm pháp lý chính. Tại nhiều vụ án tương tự trước đây, những người tham gia kinh doanh theo mô hình này thường bị khởi tố về tội Sản xuất, buôn bán hàng giả. Thông thường không phải là do họ bán sản phẩm giả thương hiệu nổi tiếng mà theo cáo buộc ban đầu của cơ quan chức năng thì chất lượng của sản phẩm thực tế thấp hơn hàng chục lần so với chất lượng công bố trên sản phẩm.
Mô hình kết hợp giữa người có ảnh hưởng và đơn vị sản xuất không hề mới và rất phổ biến trên thế giới. Nhiều thương hiệu toàn cầu được hình thành theo cách này, điển hình là Rihanna với Fenty Beauty hay Kylie Jenner với Kylie Cosmetics. Điểm khác biệt nằm ở hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ, quy trình pháp lý rõ ràng và sự chuyên nghiệp trong vận hành thương hiệu của họ.
Tại Việt Nam, mô hình này cũng đã trở thành một trong những hướng phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Việc xây dựng thương hiệu riêng thay vì nhập hàng từ nước ngoài – nếu kinh doanh đúng pháp luật – giúp tăng giá trị nội địa, đóng góp vào xu hướng phát triển các thương hiệu nội địa (local brand) – điều mà chính sách nhà nước cũng đang khuyến khích phát triển.
Để mô hình này phát triển lành mạnh và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm, minh bạch hóa quy trình cấp phép và đặc biệt là hậu kiểm thực chất. Việc tạo ra một thị trường minh bạch sẽ giúp các doanh nghiệp chân chính và tuân thủ quy định có cơ hội phát triển, đồng thời hạn chế các hành vi gian dối.
Ở chiều ngược lại, các cá nhân kinh doanh, KOL và KOC cũng cần nhận thức rõ trách nhiệm pháp lý của mình. Theo quy định, nếu sản phẩm có chất lượng thực tế thấp hơn 70% so với công bố, người bán có thể bị truy tố về hành vi buôn bán hàng giả. Rủi ro pháp lý này không chỉ dẫn đến các bản án hình sự mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín cá nhân và cộng đồng người tiêu dùng.
Và suy cho cùng, ở bất cứ hoàn cảnh và vai trò nào, lòng tham cùng sự thiếu hiểu biết thường là nguyên nhân chính dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, không chỉ cho cá nhân mà cho cả cộng đồng.
